11Hapiste çalışmak zorunlu mu?
Hükümlülerin çalışması zorunludur, tutukluların çalışması isteğe bağlıdır. 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’a göre hükümlünün çalışması bir yükümlülüktür. 29. Maddenin 1 fıkrasına göre, “Kurum hekimi tarafından ruhsal ve bedensel olarak sağlıklı olduğu belirle­nen meslek sahibi olmayan hükümlüler ile meslek sahibi olan istekliler, kurum imkânları ölçüsünde belirlenen ücret karşılı­ğında atölye veya işyurtlarında çalıştırılabilirler.” Yani hükümlüler sağlık problemleri yoksa ve meslek sahibi değillerse çalışmak zorundadırlar. Tutukluların çalışması ise Madde 114/1’de ele alınmıştır: “Tutuklulardan çalışmaları istenebilir; ancak, buna mecbur tutulamazlar.” Yani tutuklular ve meslek sahibi hükümlüler çalışmaya zorlanamazlar.

Kaç hapishanede çalışma olanağı var ve kaç mahpus çalışıyor?
258 farklı hapishanede işyurdu mevcuttur ve 2015’te 40.250 mahpus işyurtları kurumu bünyesinde çalışmıştır.

Mahpuslar verilen işi yapmama hakkına sahip midirler?
Hayır, eğer meslek sahibi değil ve sağlık problemleri yoksa verilen işi yapmak zorundadırlar. 5275 sayılı Kanunun Madde 42/2-b bendine göre, “Kurum işyurdu yönetim kurulunca uygun görülen işte çalışmamak,” haberleşme veya iletişim araçlarından yoksun bırakma veya kısıtlama gerektiren eylemlerden biridir. Aynı eylemin tekrarlanması ağırlaştırılan disiplin suçlarını beraberinde getirmektedir.

Hapiste çalışanlar sigortalı oluyorlar mı?
Hapiste çalışanların sigortalılık durumları 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 5. Maddesinin a bendinde düzenlenmiştir: “Hizmet akdi ile çalışmamakla birlikte, ceza infaz kurumları ile tutukevleri bünyesinde oluşturulan tesis, atölye ve benzeri ünitelerde çalıştırılan hükümlü ve tutuklular hakkında, iş kazası ve meslek hastalığı ile analık sigortası uygulanır ve bunlar, 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılırlar.” Yani bu sigortalılık sadece iş kazası, meslek hastalığı ve analık sigortasını kapsamaktadır. Uzun vadeli sigorta kolları (malullük, yaşlılık, ölüm) bu sigortaya dahil değildir. Ancak istedikleri tak­dirde, 5510 sayılı kanunun 50. maddesine göre, uzun vadeli sigorta kollarına tabi olarak isteğe bağlı sigortalı olabilirler.

Hapiste çalışanlar emekli olabilirler mi?
Hayır, işyurtlarında çalışarak emekli olamazlar çünkü işyurtlarında yatırılan sigorta emekliliği kapsamamaktadır. Ancak dışarıdan isteğe bağlı sigorta primi ödeyerek emeklilik hakkı elde edebilirler. (2016 yılı isteğe bağlı sigortalılık primi aylık 527 TL’dir.)

İş yurtları kurumunda işçi sağlığı ve iş güvenliğini kim denetliyor?
Hapiste çalışma, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda istisnalar arasında yer almaktadır. 2. Maddenin d bendinde “Hükümlü ve tutuklulara yönelik infaz hizmetleri sırasında, iyileştirme kapsamında yapılan işyurdu, eğitim, güvenlik ve meslek edinme faaliyetleri” kapsam dışında tutulmuştur. İşyurtlarına yaptığımız bilgi edinme başvurusuna verilen yanıta göre, işyurtları kurumunda işyeri hekimi bulunmamakta, gönüllülük kapsamında 9 A sınıfı, 7 B sınıfı, 115 C sınıfı olmak üzere toplam 131 iş güvenliği uzmanı bulunmaktadır.

Mahpuslar günde kaç saat çalışır, ne kadar ücret alır?
Mahpusların çalışma saatleri de diğer çalışanlarda olduğu gibi 4857 sayılı İş Kanunu’na göre belirlenmektedir. İş kanuna göre çalışma süreleri günlük 7,5, haftalık 45 saattir. Kanuna göre çalışanlar günlük en fazla 11 saat çalıştırılabilirler ve günlük çalışma süresinin üzerindeki fazla çalışmalar için zamlı ücret ödenir. İşçi isterse zamlı ücret yerine her bir saat için bir buçuk saat serbest zaman da kullanabilir.
2015’te hapiste çalışan çırak 7.50 TL, kalfa 8.00 TL, usta 10.00 TL yevmiye, 2.10 TL fazla çalışma ücreti almıştır. 2016 için bu rakamlar sırasıyla 8.50, 9.00 ve 11.00 TL olarak belirlenmiştir, fazla çalışma ücreti ise günlük 2.30 TL’dir.

Kimler çalışabiliyor, yabancılar çalışabilir mi?
Yasaya göre, kurum hekimi tarafından ruhsal ve bedensel olarak sağlıklı olduğu belirlenen yabancılar dahil tüm hükümlüler kendilerine verilen işi yapmakla yükümlüdürler. Ancak yasada yer almamakla birlikte ağırlaştırılmış müebbet hükümlüsü mahpuslar infaz rejimi sebebiyle, LGBTİ mahpuslar güvenlik, yabancı mahpuslar da dil problemi vb. gerekçelerle işyurtları atölye ve tesislerinde çalıştırılmayabilmektedir.

Hapishanede hangi tür işler yapılıyor?
Mahpuslar işyurtları bünyesinde endüstri ürünleri, tarım ve hayvancılık ürünleri, elişleri ürünleri, inşaat ve onarım işleri, hizmet sektörü, sosyal tesis işletmeciliği olmak üzere 6 başlıkta toplanabilecek faaliyet alanlarında çalışmaktadırlar. İşyurtları Kurumu 2015 Faaliyet Raporu’na göre tarım ve hayvancılıktan mobilya üretimine, tekstilden yangın tüpü imalatına, temizlik ve kantin hizmetlerine 181 farklı işkolunda faaliyet yürütülmektedir: 2015 işyurtları ürün ve hizmet listesi

Mahpuslar hapishane dışında çalışabilir mi?
Evet çalışabilirler, ancak sadece açık ceza infaz kurumlarında kalanlar ya da burada kalmaya hak kazananlar. 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 30. Maddesinin 1. Fıkrasına göre, “Açık ceza infaz kurumla­rında bulunanlar ile kapalı ceza infaz kurumlarında bulunup da açık ceza infaz kurumlarına ayrılmaya hak kazanmış hükümlüler, kurum dışındaki iş alanlarında çalıştırılabilirler.” Bu çalışma, Ceza İnfaz Kurumlarının Yönetimi İle Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Tüzük’ün 98. Maddesinde düzenlenmiştir. 2. Fıkraya göre, “Hükümlüler kurum dışında kendi işyerlerinde veya üçüncü dereceye kadar kan ve kayın hısımlarına ait iş yerlerinde çalıştırılamazlar.” 3. Fıkrada da bu çalışmanın nasıl gerçekleşeceğini tanımlamıştır: “Kurum dışında çalıştırılma işveren veya temsilcisi ile işyurdu bulunan kurumlarda işyurdu müdürü, işyurdu bulunmayan kurumlarda ise mahalli Cumhuriyet başsavcısının imzaları ile düzenlenen protokol çerçevesinde gerçekleştirilir. Protokolde ücret, çalışma saatleri, ulaşım, iaşe, güvenlik, protokolün süresi ve diğer hususlar düzenlenir. Hükümlülere verilecek ücret, onaltı yaştan büyükler için uygulanan asgari ücretten aşağı olamaz.” Ve en az iki kişilik ekipler halinde çalışırlar (4. Fıkra)