Hapiste İşçi Ağı, Ceza İnfaz Sisteminde Sivil Toplum Derneği’nin “Türkiye Hapishaneler Enformasyon Ağı” adını taşıyan ve Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu ile Açık Toplum Vakfı tarafından desteklenen projesi kapsamında Nisan 2016’da faaliyetine başlamıştır.

Hapiste çalışma 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un altıncı bölümünde, Hükümlünün Yükümlülükleri başlığı altında yer almaktadır. Kanunun 29. maddesinin 1. fıkrasına göre: “Kurum hekimi tarafından ruhsal ve bedensel olarak sağlıklı olduğu belirle­nen meslek sahibi olmayan hükümlüler ile meslek sahibi olan istekliler, kurum imkânları ölçüsünde belirlenen ücret karşılı­ğında atölye veya işyurtlarında çalıştırılabilirler.” Yani hükümlüler sağlık problemleri yoksa ve meslek sahibi değillerse çalışmak zorundadırlar. Tutuklular ise Kanunun 114. maddesine göre istedikleri takdirde çalışabilirler ancak çalışmaya zorlanamazlar.

Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü’nün 7 Şubat 2018 verilerine göre 235 bin 888 tutuklu ve hükümlünün olduğu Türkiye hapishanelerinde, İşyurtları Kurumu 2016 Raporu’na göre, 50.348 mahpus Ceza İnfaz Kurumları ile Tutukevleri İşyurtları Kurumu bünyesindeki atölye, tesis ve benzeri üniteler ile kurum dışındaki başka işyerlerinde çalıştı. Çalışmaları karşılığında çıraklar 8.50, kalfalar 9.00, ustalar 11.00 TL yevmiye aldılar. Bu çalışmalar 277 işyurdunda ve 18 binden fazla personel gözetiminde gerçekleştirilmiş, neticesinde mal ve hizmet satışından 1 buçuk milyar TL’ye yakın gelir elde edilmiştir.

Bu büyük kamu işletmesinde çalışan mahpusların yaşadığı sorunların, emek ve mahpus hakları ekseninde irdelenmesi ve hapiste çalışmanın, olumlu / olumsuz tüm yönleriyle görünür kılınması Hapiste İşçi Ağının ana hedefini oluşturmaktadır.

Hapiste çalışmanın sivil toplum örgütleri ve akademi tarafından sistematik olarak ele alınmaması Hapiste İşçi Ağının başlangıç aşamasındaki önemli zorluklarından biridir. Emek ve hapishane örgütleri ile bu alanda çalışan akademisyenlerin, öğrencilerin bir araya getirilmesi, mevzuatın ve dünya örneklerinin tartışılacağı atölyeler düzenlenmesi ve çözüm önerileri üretilmesi Hapiste İşçi Ağının amaçlarıdır.

Aynı zamanda hükümlülerin kurum tarafından verilen işi yapmakla yükümlü olduğu, reddetmeleri halinde disiplin cezalarının işlediği ve üretim aracına kazara da olsa zarar verilmesi durumda devlet malına zarardan yargılanabileceği bir “işyeri”ndeki hak ihlallerinin tespit edilmesinde önemli zorluklar yaşanacağı aşikârdır. Hapiste İşçi Ağı çerçevesinde tutuklu ve hükümlülerle mektuplaşarak sorunların yaşayanların deneyimleriyle tespiti, raporlanması ve bireysel hak gaspı olduğunda da ilgili kurumlara başvuru yapılması planlanmaktadır.

Hapiste İşçi Ağı ücretler, mevzuat ve sosyal haklar bakımından mahpus emeğini görünür kılarak, tüm bu alanlarda hak temelli bir çabanın parçası olmayı hedeflemektedir.